“Ikaw, nasasakdal ay inaakusahan ng sampung taong pagkabilanggo.” Ito ang huli at pinal na hatol na ibinigay ng hukom sa akin. Muling ipinosas ang aking mga kamay. Ito na ang huling pagkakataong makakasama ko ang aking pamilya.
Inihatid ako sa kulungang aking kasasadlakan ng maraming taon. Hay, buhay nga naman. Heto ako ngayon, hawak-hawak ang malamig na bakal na rehas. Nakadungaw. Ang nangingilid kong luha’y unti-unting dumaloy mula sa aking mga mata. Hindi ko napigilan. Ayaw kong ilingon ang aking ulo sapagkat ang makikita ko’y mga kapwa preso. Preso? Hindi ko lubos maisip na ako ngayo’y isa nang matatawag na preso. Bumababa ang pagtingin ko sa aking sarili. Alam kong hindi ako nararapat sa lugar na ito. Pinalaki ako ng mga magulang ko nang maayos at may sapat na nalalaman sa buhay – sa bawat tama at mali. ‘Di ko lubos mawari kung bakit nangyayari ang lahat ng ito. Pinagbabayaran ko ang kasalanang hindi ko naman ginawa. Oo, hindi ko nga ginawa.
(Pagbabalik-tanaw)
“Tao po. Tao po.” Walang tumutugon. Ako na ang nagbukas ng pintuan. Ngunit, ano ito? Ang sumambulat sa aking harapa’y katawan ni lolong nanliligo sa sarili niyang dugo. Nakahandusay. Hindi ko malaman ang gagawin. Mga mata ko’y nanlalaki’t naninigas ang mga paa’t ‘di ko maigalaw. “Paano? Ba – bakit? Sinong gumawa nito sa’yo lolo?” Nakita ko ang isang punyal sa kanyang tabi’t hinawakan ko ito. Sinong walang kaluluwa ang gagawa ng karumal-dumal na bagay na ito? Wala. Wala akong maisip. Blangko.
Biglang nagbukas ang pinto. Nagulat ako dahil biglaan at malakas ang pwersa ng pagbukas nito. “Anong nangyari dito?” wika ng mamang pulis. Tahimik ako. Wala akong nasambit ni isa mang salita. “Halika! Sumama ka sa amin.” Nagpumilit akong magpumiglas ngunit wala akong nagawa. “Wala po akong kasalanan. Bitiwan ninyo ako.” Mahigpit ang pagkakahawak nila sa akin.
Hay! Tama na. Ayaw ko nang balikan pa ang pangyayaring yaon. Naaawa lamang ako, hindi sa aking sarili, kundi sa taong nabawian ng buhay at ang tunay na kriminal na nambawi ng buhay ng iba.
Ilang araw na ang nakalipas. Labis na ang pangungulila ko sa aking pamilya. Nais ko’y makauwi na. Ngunit paano? Kung hindi lamang sana ipinagkait sa katulad kong maralita ang hustisyang aking minimithi, disin-sana’y kasalukuyan pa rin akong nabubuhay ng may dignidad. Patuloy pa rin sana akong nabubuhay ng may hinahawakang pag-asa – pag-asang may bukas pa. Magandang kinabukasan.
Oras na nang pagkain. Heto ako’t nakapila at naghihintay ng aking pagkakataon. Naupo na ako nang matanggap ko na ang pagkaing nakalaan para sa akin. Nangungulila ako sa masarap na luto ng aking mahal na ina. Naaalala ko ang bawat amoy ng nakakagutom niyang mga putahe. Bawat lasap at linamnam ng bawat subo ko noon ay nais ko muling maranasan. Nakakasawa ang paulit-ulit na kinakain naming dito. Hay. Gaano pa ba katagal?
Matapos kumain ay balik sa trabaho. Kanina’y sa hardin upang ayusin ang mga pananim, ngayon naman ay ang palikuran ang aking lilinisin. Masangsang na amoy. Napakadumi. Hindi ko mawari kung paano magsisimula. Sa totoo lamang, nakakapanakit ng tiyan. Nakakasuka. Hindi kakayanin ng iyong sikmura.
Bagong gawain naman. Sining an gaming pagkakaabalahan. Habi dito, habi doon. Pinta rito, pinta roon. Iyan. Nakabuo ako ng isang munting basket. Hindi ko ito ginagawa noon. Naisip kong itago ito at ibigay sa aking ina sa oras na makauwi ako. Alam kong matutuwa siya.
Ito ang paulit-ulit kong ginagawa sa bagong tahanang ito. Paulit-ulit naming ginagawa hanggang sa maubos ang oras. Hindi ko na namalayang buwan nap ala ang nakalipas.
Pumikit ako at nahiga sa sobrang kapaguran. Napahimbing ako at nang nagising ay napansin kong may dumadaloy na luha sa aking mga mata. Nabasa tuloy ang aking unan.
Malinaw pa ang aking panaginip. Noong una’y masaya dahil kasama ko ang buo kong pamilya. Lahat kami’y makikitaan mo ng ngiti sa aming mga labi. Nang biglang, naiba ang aming lokasyon. Tila ba malungkot at tahimik ang paligid. Niyakap ako ng aking ina at sinabing sana’y makauwi na ako. Mahal na mahal daw niya ako.
‘Di ko alam kung anong ibig sabihin nito. Inisip ko na lamang na siguro’y labis lang ang aking pangungulila sa kanila, lalo na sa aking ina kaya’t pati sa panaginip ay naroroon sila.
Kinabukasan, may natanggap akong balita. Bumigat ang pakiramdam ko. Tila sasabog ang dibdib ko. Bumuhos ang luha. Kulang na lamang ay bumaha ang paligid. Hindi ko napigilan ang aking hagulhol. “Ano? Hindi ko ito kakayanin. Ang pinakamahalagang tao sa aking buhay, ngayon ay iniwan na ako. Pumanaw na ang aking ina, ang aking mahal na ina. Hindi ko na matitikman ang masasarap niyang luto. Hindi ko na rin maibibigay ang basket na ginawa ko para sa kanya. Iyon na pala ang huling yakap at sambit niya ng mga katagang mahal na mahal kita. Sa panaginip na lamang.”
Umaapaw ang pagmamahal namin sa isa’t isa. Sayang na lamang at nagkaganito ang sitwasyon ko. Hindi ko man lamang naiparamdam sa kanya ang pag-ibig ko sa mga huling sandali ng kanyang buhay. Makakausap ko na lamang siya sa harapan ng puntod niya.
“Panginoon! Alam kong may dahilan kayo sa lahat ng ibinibigay ninyong mga pagsubok sa akin. Ngunit hanggang kalian pa ako magtitiis sa lugar na ito? Hanggang kalian pa ang paghihirap ko? Hanggang kalian pa ako magdurusa sa kasalanang ‘di ko naman ginawa? Hindi ko na yata kakayanin pa. Nanghihina na ako. Patnubayan mo ako’t gabayan. Bigyan mo ako ng kalakasan sa bawat bukas na haharapin ko pa dito sa likod ng mga rehas na ito.”
